Καποδίστριας ως ενσαρκωτής του πολιτικού πολιτισμού

Στο πρόσωπο του Ιωάννη Καποδίστρια ενσαρκώνεται ο πολιτικός πολιτισμός, όρος στον οποίο νοηματικά θα σταθούμε, διότι σήμερα όλο και περισσότερο αναζητείται, προσδιορίζοντας ακόμη και συμπεριφορές που θεωρούνται αυτονόητες. Πρέπει ο όρος αυτός να εστιάζεται σχεδόν αποκλειστικά στους τρόπους «ευπρεπούς συμπεριφοράς» ανάμεσα στους πολιτικούς αντιπάλους όπως συμβαίνει συνήθως; Όμως η πολιτική και η τέχνη της δεν είναι σαλόνι που ανταλλάσσονται φιλοφρονήσεις. Ασφαλώς και θα δεχτούμε μια τέτοια ερμηνεία του όρου, ότι δηλαδή οι καλοί τρόποι είναι πολιτικός πολιτισμός αλλά οι αξιοπρεπείς σχέσεις είναι παρεπόμενο ή συνέπεια στην όποια πολιτική στοχεύει στην άνοδο του ατόμου και της κοινωνίας, η οποία πρόοδος ασφαλώς έχει ως προϋπόθεση το στοιχείο της ποιότητας.

Αλλά για να υπάρξει ποιότητα πρέπει απαραίτητα η πολιτεία, κατ’ επέκταση η κοινωνία να είναι γερά θεμελιωμένη πάνω στις υπερχρόνιες αξίες του πολιτισμού. Η δε πολιτεία, να αποτελέσει εκπαιδευτήριο που να εμπνέει την αρετή, να μη διδάσκει το έχειν και το κατέχειν αλλά ότι η αρετή είναι το συμφέρον αν το κράτος θέλει να έχει διάρκεια θάλλουσα ως και αντιστάσεις σε επερχόμενα δεινά.

 Και να έρθουμε στον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος είχε αυτό τον άχαρο ρόλο της συγκρότησης κράτους. Eίχε βαθιά επίγνωση τι είδος κράτος αλλά και τι πολίτη έπρεπε το κράτος αυτό να διαπλάσει. Επιμελώς προσεγγίζοντας το μεγάλο του έργο διαπιστώνουμε ότι αυτός όχι απλά και μόνο απέβλεπε στην τεχνική σημασία του όρου δηλαδή στη δημιουργία ενός μηχανισμού διοίκησης, εκπαίδευσης, άμυνας, αστυνόμευσης κλπ. Αλλά σύμφωνα με υπάρχουσες πλείστες μαρτυρίες, επεδίωκε ο,τιδήποτε θεμελιωθεί για να λειτουργήσει στο πλαίσιο του νέου κράτους, έπρεπε να λάβει και πνευματική υπόσταση που να μπορεί να προσανατολίζει τον πολίτη σε αξίες, ώστε αυτός να ανέρχεται καθημερινά. Με άλλα λόγια επιθυμούσε τη δημιουργία ενός έμψυχου κράτους που οι ίδιοι οι πολιτικοί να γίνονται υποδείγματα να εμπνέουνκαι να παραδειγματίζουν με την προσωπική και δημόσια ζωή και να είναι έτοιμοι να θυσιαστούν, στην περίπτωση που αυτό θα τους ζητηθεί και πάνω απ’ όλα αυτοί να βρίσκονται σε μέθεξη με τις αρετές, των οποίων η κοινωνία υπάρχει ανεξάρτητα από εμάς. Η αντίληψη, ότι η πολιτική καθ’ αυτή διαμορφώνει τον πολιτισμό, φαίνεται από τον ανθρωπισμό που αυτός εκδήλωνε με την εναγώνια καθημερινή του φροντίδα προς τους ταλαιπωρημένους γραικούς, θύματα της σκλαβιάς και των εμφύλιων σπαραγμών. Υψώνει το ηθικό του ανάστημα και προβάλλει τους ηθικούς νόμους και την επιτέλεση του καθήκοντος.

Πίστευε σε μια έμψυχη κρατική μηχανή πάνω απ’ όλα ανθρώπινη για να σταθεί κοντά στον Έλληνα, γαλουχημένο από τον ραγιαδισμό τεσσάρων και πλέον αιώνων που κατά τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, «αυτός δεν αποβάλλεται εύκολα και έχει ο ραγιαδισμός δύο όψεις την ευτέλεια εμπρός στον κρατούντα και τη δυσπιστία σχεδόν την έχθρα, απέναντι σε κάθε εξουσία, κάποτε την ευτέλεια την αντικαθιστά το αντίθετό της, το πνεύμα της υποταγής, της ανταρσίας.

Ο Καποδίστριας γνώστης αυτής της πνευματικής αβιταμίνωσης και καχεξίας και εξαιτίας του ραγιαδισμού, πάση θυσία, πιστεύει ακράδαντα ότι πρέπει να θεμελιώσει μαζί με το κράτος και τον μηχανισμό του τις βαθύτερες ανάγκες του πολίτη που δεν ήσαν από τις πνευματικές. Μια τέτοια λοιπόν οικοδομή χρειάζεται η θεμελίωσή της να έχει μεγάλο βάθος και στερεότητα.

Ο Καποδίστριας είναι ο πρώτος πολιτικός της Ελλάδας που δίδαξε τον πολιτικό πολιτισμό

Ασφαλώς η φωνή που ακούγεται μέσα του δεν ήταν άλλη από τη φωνή της προσφοράς, όχι μόνο υλικής αλλά και πνευματικής. Τον διακατείχε η κοσμοθεωρία της πλατωνικής «μέθεξης» ή της πρόσκτησης της αρετής (κεκτημένο στοιχείο από τις φιλοσοφικές του σπουδές στην Ιταλία), καθώς και της χριστιανικής πίστης στοιχείο της οικογενειακής του παράδοσης. Πράγματι ο ανθρωπισμός του που εκδηλώνεται απ’ τα πρώτα χρόνια της σταδιοδρομίας του, ξεκινάει με τις θεμελιώδεις προτάσεις υπερφυσικής πίστεως, οι δε αναφορές του στο θείο, ιδιαίτερα στην πρόνοια του Θεού, δεν απολείπουν σχεδόν καθόλου από όλα τα κείμενά του,που ιδιαίτερα αυτές είναι κατάσπαρτες στην προσωπική του επιστολογραφία, «αφήνοντες το μέγα κατόρθωμα τούτο εις την Θείαν Πρόνοιαν ήτις μόνην η κυρία των εθνών».

Οι πολιτικοί θα πρέπει να γίνονται υποδείγματα να εμπνέουν και να παραδειγματίζουν με την προσωπική και δημόσια ζωή και να είναι έτοιμοι να θυσιαστούν.

Προκειμένου λοιπόν να εδραιώσει τέτοιες πνευματικές αρχές για την ανασυγκρότηση της χώρας έδωσε όλο το βάρος του σε τρεις παράγοντες: στην παιδεία, στην εδραίωση του κύρους της Εκκλησίας και στη συμπεριφορά των αρχόντων, των πολιτικών προσώπων, των οποίων η στάση ζωής θα πρέπει να παραδειγματίζει, να εμπνέει τον πολίτη με τις αξίες του πολιτισμού, οι οποίες δε διδάσκονται αλλά εμπνέονται. Η δε αρετή δεν είναι κατάσταση αλλά αγώνισμα.

Μέσα από αυτούς τους παράγοντες, ο Καποδίστριας δίνοντας ιδιαίτερη σημασία, πίστευε ότι θα αντιμετωπίζονταν τα μεγάλα προβλήματα της ζωής των συμπατριωτών του διότι η συνισταμένη τους με κοινό στόχο υπήρξε ανθρωποκεντρική κατ επέκταση πως όλες οι αξίες όφειλαν να είναι υπηρέτες του ανθρώπου. Και ως προς τη παιδεία όπως διαπιστώνουμε από το πλούσιο έργο του έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα καταβάλλοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες, επιστρατεύοντας όλες του τις δυνάμεις να μορφώσει τους νέους της πατρίδας του και στη συνέχεια να τους αξιοποιήσει. Προσπάθεια λοιπόν διάπλασης του ραγιά ώστε να αφυπνιστεί ο εσωτερικός του κόσμος. Έτσι επιδόθηκε στη συστηματική ίδρυση των αναγκαίων εκπαιδευτηρίων που χρειάζεται ολαός. Κατέστησε την Αίγινα μάλιστα εκπαιδευτικό κέντρο ιδρύοντας τις βασικές βαθμίδες του εκπαιδευτικού του συστήματος.Θεωρούσε αυτό ως τον βασικό μετασχηματιστή του πολιτισμού. 

 

Βασίλειος Χαραμής Πρόεδρος Πνευματικού Ιδρύματος«Ιωάννης Καποδίστριας»