Ντοκουμέντο: Οι απόρρητες συνομιλίες του Καραμανλή με Φόρντ-Κίσινγκερ

του Μιχάλη Ιγνατίου

«Πολλοί Έλληνες αξιωματικοί πιστεύουν ότι μία αντιπαράθεση με την Τουρκία στο Αιγαίο είναι αναπόφευκτη και έχουν αναλάβει την ετοιμασία αμυντικών σχεδιασμών για τα νησιά του Αιγαίου, όπως και για την ελληνική Θράκη.

Η Αθήνα θεωρεί τα νησιά ως ενιαίο και αναπόσπαστο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας και μπορεί να αναμένει κανείς ότι θα τα υποστηρίξουν με όλα τα μέσα».

«Από τη συνομιλία του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας με τον κ. Φόρντ και τον κ. Κίσινγκερ, εξάγεται ξεκάθαρα το συμπέρασμα ότι ο πόλεμος αποφεύχθηκε μετά την αποδοχή από τους Αμερικανούς αξιωματούχους πρότασης του κ. Καραμανλή, με την οποία η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε ότι θα εναντιωνόταν σε ελληνοτουρκικό πόλεμο με όλα τα μέσα».

Οι ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο βρέθηκαν υψηλά στην ατζέντα των συνομιλιών της Αθήνας με την Ουάσιγκτον, πριν από 30 και πλέον χρόνια, ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη πετρελαίου, τον Ιανουάριο του 1974, στην περιοχή της Θάσου, όπως και σε άλλες περιοχές. Το χουντικό πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου και η τουρκική εισβολή, αύξησαν τα προβλήματα μεταξύ των δύο χωρών και από τότε μέχρι και σήμερα, η Αγκυρα εγκανίασε και συνεχίζει μία απαράδεκτη πρακτική διεκδικήσεων στο Αιγαίο, που έφερε τις δύο χώρες, αρκετές φορές, στα πρόθυρα ελληνοτουρκικού πολέμου.

Το θέμα απασχόλησε τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος το έθεσε επιτακτικά στις συναντήσεις που είχε με τον Τζέραλντ Φόρντ και τον Χένρι Κίσινγκερ, απειλώντας και με πόλεμο, εάν χρειαζόταν να υπερασπιστεί η Ελλάδα την εδαφική της ακεραιότητα. Παράλληλα, ήταν το κύριο θέμα συζήτησης -μαζί με το Κυπριακό- στις συναντήσεις του Αμερικανού υπουργού με τον Ελληνα ομόλογό του, Δημήτρη Μπίτσιο. Σε ενημερωτικό σημείωμά του προς τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, ημερομηνίας 29 Μαίου 1975, ο κ. Κίσινγκερ είναι σχεδόν βέβαιος ότι ο πόλεμος δεν θα αποφευχθεί. «Το πρόβλημα του Αιγαίου», γράφει στον κ. Φόρντ, ο οποίος την ίδια ημέρα είχε θυελλώδη συνάντηση με τον κ. Καραμανλή, «είναι δυνητικά περισσότερο εκρηκτικό από την Κύπρο, καθώς αναμειγνύονται βαθιά τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας και της Τουρκίας».

Και συνεχίζει: «Πολλοί Έλληνες αξιωματικοί πιστεύουν ότι μία αντιπαράθεση με την Τουρκία στο Αιγαίο είναι αναπόφευκτη και έχουν αναλάβει την ετοιμασία αμυντικών σχεδιασμών για τα νησιά του Αιγαίου, όπως και για την ελληνική Θράκη. Η Αθήνα θεωρεί τα νησά ως ενιαίο και αναπόσπαστο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας και μπορεί να αναμένει κανείς ότι θα τα υποστηρίξουν με όλα τα μέσα».

Από τη συνομιλία του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας με τον κ. Φόρντ και τον κ. Κίσινγκερ, εξάγεται ξεκάθαρα το συμπέρασμα ότι ο πόλεμος αποφεύχθηκε μετά την αποδοχή από τους Αμερικανούς αξιωματούχους πρότασης του κ. Καραμανλή, με την οποία η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε ότι θα εναντιωνόταν σε ελληνοτουρκικό πόλεμο με όλα τα μέσα.

OI ΔΙΑΛΟΓΟΙ

Ωρα: 29 Μαίου 1975, ώρα 9.30 π.μ.

Τοποθεσία: Οικία πρέσβη Φάϊαρστοουν στις Βρυξέλλες

Παραβρέθηκαν:

(Ελληνες): Πρωθυπουργός Καραμανλής, υπουργός Εξωτερικών Μπίτσιος, Πρέσβης Ιωάννης Τζούνης, πρέσβης Πέτρος Μολυβιάτης

(Αμερικανοί): Πρόεδρος Φόρντ, υπουργός Εξωτερικών Κίσινγκερ, στρατηγός Σκόουκροφτ, βοηθός υπουργός Εξωτερικών Χάρτμαν

Πρόεδρος Τζέραλντ Φόρντ: (Οι πρώτες δηλώσεις έγιναν στην διάρκεια της φωτογράφησης και δεν τις άκουσα όλες). Επιθυμούμε πάρα πολύ να είμαστε βοηθητικοί στο μεσανατολικό. Προσβλέπω στη συνάντησή μου με τον Σαντάτ.

Καραμανλής: Αυτό είναι πολύ σημαντικό.

Πρόεδρος: Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον στις Ηνωμένες Πολιτείες για τα ελληνικά (πολιτικά) πράγματα και είμαι πολύ ικανοποιημένος που έχουμε αυτή τη συνάντηση. Εχουμε αρκετούς καλούς πολίτες που έχουν έρθει από την Ελλάδα. Ξέρετε, έχουν μία μεγάλη οργάνωση, την ΑΧΕΠΑ.

Υπουργός Χένρι Κίσινγκερ: Ναι, και είναι πολύ παθιασμένοι.

Καραμανλής: Ναι, είναι η νέα γενιά τώρα, και όπως αντιλαμβάνομαι έχετε μέχρι δύο εκατομμύρια.

Πρόεδρος: Οχι, νομίζω ότι είναι τρία εκατομμύρια (οι Ελληνοαμερικανοί). Ενας εξ αυτών είχε πολύ μεγάλη επιρροή στη ζωή μου όταν εργαζόμουν σε εστιατόριο στην πόλη που γεννήθηκα.

Κίσινγκερ: Ελεγα στον υπουργό σας των Εξωτερικών, ότι είναι ο πιό σκληρός διαπραγματευτής.

Πρόεδρος: Κύριε πρωθυπουργέ, έχουμε εντυπωσιαστεί πάρα πολύ και κλίνουμε θετικά προς εσάς και όλα όσα προσπαθείτε να κάνετε στην Ελλάδα. Νομίζουμε ότι είχατε μεγάλη επιτυχία στις εκλογές, και πραγματικά, νοιώθω ζήλεια για την πλειοψηφία (που κερδίσατε). Πιστεύουμε ισχυρά ότι πρέπει να υπάρξει ανάπτυξη της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Αυτό ήθελαν οι Αμερικανοί και είμαστε πολύ ικανοποιημένοι με την επιστροφή της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ελπίζουμε και έχουμε εμπιστοσύνη ότι θα μπορέσουμε να εργαστούμε από κοινού και για τις διμερείς μας σχέσεις και σε θέματα της περιοχής σας αλλά και διεθνή.

Καραμανλής: Κύριε Πρόεδρε, θα ήθελα σας ευχαριστήσω με την σειρά μου για αυτή τη συνάντηση, που γίνεται σ’ αυτή την κρίσιμη στιγμή. Θα ήθελα επίσης να σας ευχαριστήσω για τον κόπο και τον χρόνο σας και την προσφορά βοήθειας. Σε στιγμές που είχαμε να αντιμετωπίσουμε τέτοια μεγάλα προβλήματα, η βοήθεια από φίλους όπως οι Ην. Πολιτείες, αξίζει πάρα πολύ. Δημιουργούμε μία Δημοκρατία, αλλά απαιτείται η εδραίωσή της. Για να το καταφέρουμε, πρέπει να επιλύσουμε τα σημερινά προβλήματα. Η δκτατορία άφησε πολύ δυσάρεστες καταστάσεις, αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι σε ένα χρόνο περίπου, η Ελλάδα θα είναι μία υγιής Δημοκρατία. Επιλύσαμε το πρόβλημα της επιστροφής στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, επιλύσαμε το πρόβλημα της μοναρχίας, και την επόμενη εβδομάδα θα έχουμε σύνταγμα. Δεν θα απομείνει καμία ανωμαλία. Πρέπει να σας πω με κάθε ειλικρίνεια ότι κατάφερα να επιτύχω πολλά από αυτά επειδή ο λαός με εμπιστεύθηκε. Εκτός από αυτές τις επιτυχίες, καταφέραμε να επαναφέρουμε την πειθαρχία στον στρατό. Αλλά για να δικαιολογείται αυτή η εμπιστοσύνη, πρέπει να σημειώσουμε επιτυχίες και στα (άλλα) πολλά προβλήματά μας. Ιδιαίτερα στα ελληνοτουρκικά προβλήματα, στο Κυπριακό και την οικονομία. Κύριε Πρόεδρε, πως θα θέλατε να προχωρήσουμε τώρα;

Πρόεδρος: Αντιμετωπίζουμε με μεγάλο θαυμασμό όσα καταφέρατε, την επαναφορά της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και την αποκατάσταση του νόμου και της τάξης. Αποτίω φόρο τιμής στις ηγετικές σας ικανότητες. Και εμείς αναγνωρίζουμε ότι εάν δεν αδράξουμε την ευκαιρία όταν τα προβλήματα μπορούν να επιλυθούν, τότε η λύση είναι αδύνατη. Θα ήθελα να συζητήσω το Κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και πως θα μπορούσαμε να είμαστε υποβοηθητικοί σε εσάς.

ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ

Καραμανλής: Επιτρέψετέ μου να αρχίσω μιλώντας για την πρόσφατη ιστορία. Πριν επανέλθω στην εξουσία, έγινε το πραξικόπημα της χούντας στην Κύπρο. Εδιωξαν τον Μακάριο. Οι Τούρκοι ισχυρίστηκαν ότι έδρασαν ως εγγυήτρια δύναμη, κάτι που τους έδωσε, όπως είπαν, το δικαίωμα να επαναφέρουν τη νόμιμη κύβέρνηση και να προστατεύσουν τον τουρκοκυπριακό πληθυσμό. Η εγγύηση, όπως συμπεριλαμβάνεται στις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, προνοεί την επαναφορά της νομιμότητας και την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας. Η νομιμότητα επανήλθε σε τρεις ημέρες μετά την εισβολή. Επέστρεψα και ανέλαβα την κυβέρνηση της Ελλάδας και ο Κληρίδης ανέλαβε στην Λευκωσία. Μετά από αυτά δεν υπάρχει κανένας λόγος να παραμένουν στην Κύπρο. Επιτεύχθηκε ο στόχος τους ως εγγυητές. Αλλά βρίσκονται ακόμα εκεί. Μερικές εβδομάδες μετά, κατέλαβαν το 40% του νησιού. Θυμάμαι εκείνες τις ημέρες πολύ καλά, επειδή ο υπουργός σας των Εξωτερικών με ξύπνησε στις 4 το πρωί. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για την δεύτερη τουρκική κίνηση. Δεν κατασκευάζει κανείς στρατηγικούς σχεδιασμούς σε μία νύχτα. Η στρατιωτική επιχείρηση πρέπει να είχε σχεδιαστεί εδώ και καιρό. Η κατοχή του 49% του νησιού έγινε με βάση το στρατιωτκό σχέδιο γνωστό με το όνομα ΑΤΤΙΛΑΣ. Αυτό δείχνει προμελέτη. Αυτή η κίνηση δημιούργησε 250 χιλιάδες πρόσφυγες. Μπορείτε να πείτε πως δεν είναι μεγάλος ο αριθμός, αλλά όλος ο πληθυσμός του νησιού είναι μισό εκατομμύριο. Επίσης κατέλαβαν το 40%, που αποτελεί την μεγαλύτερη πλουτοπαραγωγική περιοχή. Στις 14 Αυγούστου αντιμετώπισα εκρήξεις στον στρατό και ανάμεσα στο λαό. Πήγα στην έδρα των Ενόπλων Δυνάμεων και απαίτησαν δράση. Υπήρχε πίεση για κήρυξη πολέμου. Ηταν φυσικό όλοι να νοιώθουν ότι ρεζιλεύτηκαν.Αλλά, επέλεξα την μή δημοφιλή απόφαση να πω στον λαό να παραμείνει ψύχραιμος και να με εμπιστευθεί. Είπα ότι θα δεχθούμε βοήθεια από τους φίλους μας για να βρούμε λύση. Εκείνη την δραματική στιγμή είχα τρεις επιλογές: Πρώτον, να οδηγηθώ σε πόλεμο, δεύτερον, να αποχωρήσω για μία ακόμη φορά από την πολιτική, και τρίτον να αποχωρήσω από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Επέλεξα την τρίτη επιλογή ως την λιγότερο επώδυνη. Αυτή είναι η ιστορία της Κύπρου. Είναι δύσκολο να αποδείξεις κάτι που είναι αυταπόδεικτο, αλλά οι Τούρκοι έκαναν λάθος. Οι Ελληνες έδειξαν μετριοπάθεια παρά τα όσα συνέβησαν. Ακόμα δείχνουμε μετριοπάθεια. Για μεγάλο διάστημα οι Τούρκοι ζητούσαν γεωγραφική ομοσπονδικαή λύση. Σύμφωνα με την δική μας γνώμη έπρεπε να επιστρέψουμε στις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, αλλά αποδεχθήκαμε γεωγραφική ομοσπονδία με δύο όρους: Πρώτον, η περιοχή που ελέγχεται από τους Τούρκους να έχει σχέση με το ποσοστό του πληθυσμού (των Τουρκοκυπρίων) και δεύτερον, η λύση να επιτρέπει την επιστροφή των προσφύγων. Αυτή θα ήταν μία έντιμη και λογική λύση, αλλά οι Τούρκοι συνεχίζουν να μας προσφέρουν το fait accompli. Τι πρέπει να κάνουμε;

Πρόεδρος: Νομίζουμε ότι πρέπει να προχωρήσουμε υπό την προϋπόθεση των γεγονότων, ως έχουν.

Καραμανλής: Πριν σχολιάσετε, επιτρέψτε μου να τελειώσω. Εκτός την Κύπρο, έχουμε και τα προβλήματα στο Αιγαίο. Υποστηρίζουμε το status quo, το οποίο υπάρχει από το 1913. Αλλά οι Τούρκοι συνεχίζουν να δημιουργούν προβλήματα με την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, με τους αεροδιαδρόμους, και στην πραγματικότητα θέλουν να χωρίσουν το Αιγαίο Πέλαγος. Αυτό σημαίνει ότι πολλά από τα δικά μας νησιά θα βρίσκονται στην τουρκική θάλασσα. Προτείναμε να παραπέμψουμε το θέμα στο Διεθνές Δικαστήριο, αλλά οι Τούρκοι, παρά το γεγονός ότι το αποδέχονται ως θέμα αρχής, αρνήθηκαν στην Ρώμη να παρουσιάσουν τα έγγραφα με τα οποία θα παραπέμπαμε το θέμα στο Διεθνές Δκαστήριο. Πρέπει να σας πω ότι εάν όλα αυτά τα θέματα δεν επιλυθούν και παραταθούν, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πόλεμο και αυτό δεν πρέπει να αποκλειστεί. Και στις δύο χώρες, τα νεύρα είναι στα ύψη και θα ήταν ντροπή να ξεσπούσε πόλεμο κάτω από την μύτη των συμμάχων. Εκανα και θα συνεχίσω να πράττω ότι μπορώ για να αποφευχθεί ο πόλεμος αλλά χρειάζεται να επιστρέψουμε σε περιεκτική προσέγγιση, η οποία θα συνεισφέρει στην αποφυγή του κινδύνου. Δεν μπορώ, και δεν θα υποδείξω πως μπορείτε να βοηθήσετε. Είναι κάτι που πρέπει να αποφασίσετε μόνοι σας.

Πρόεδρος: Τα δύο πιό σημαντικά προβλήματα είναι η Κύπρος και το Αιγαίο. Θέλουμε να συνεισφέρουμε για την επίλυση αυτών των προβλημάτων. Αισθανόμαστε ότι κάποιες εξελίξεις στην περιοχή είναι ατυχείς για το ΝΑΤΟ και δημιούργησαν τρομερά προβλήματα στις Ην. Πολιτείες. Κάτι πρέπει να γίνει. Εχουμε αντανάκλαση αυτών (των προβλημάτων) στο Κογκρέσο. Η βοήθεια προς την Τουρκία έχει περικοπεί. Αισθανόμαστε ότι αυτή η κίνηση είναι επιζήμια για την επιρροή μας προς τους Τούρκους και για την ικανότητα μας να επιτύχουμε υποχωρήσεις από την Τουρκία. Μπορέσαμε να αλλάξουμε την απόφαση στην Γερουσία και είναι πιθανό να αλλάξουμε τις απόψεις και στην Βουλή.Αισθάνομαι ότι εάν το Κογκρέσο διατηρήσει τους περιορισμούς (εννοεί το εμπάργκο όπλων), η επιρροή μας θα είναι ελάχιστη.Γι’ αυτό, είχαμε πολλές διαβουλεύσεις με τους βουλευτές. Τους είπαμε ότι χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο για να καθαρίσουμε αυτή την πυώδη και μή υγιή κατάσταση στο ΝΑΤΟ. Τους εξηγήσαμε πόσο βλαπτικό είναι εάν δεν γίνει κάτι, και ότι φτάνουμε την στιγμή που οι τουρκικές αρχές ίσως κλείσουν τις αμερικανικές βάσεις, κάτι που θα βλάψει την άμυνά μας. Είπαμε ότι είναι η ώρα για το Κογκρέσο να δράσει. Και το γρηγορότερο το καλύτερο. Είμαστε ενθαρρυμένοι με τις συνομιλίες που διεξάγουν οι δύο κοινότητες στη Βιέννη, και ελπίζουμε ότι θα επιτευχθεί πρόοδος. Αλλά πρέπει να πω ότι η επιρροή μας μειώνεται όσο παραμένει σε ισχύ το εμπάργκο όπλων στην Τουρκία.

ΕΙΣΑΣΤΑΝ ΦΙΛΟΤΟΥΡΚΟΣ ...

Κίσινγκερ: Μπορώ να προσθέσω μία λέξη, κύριε Πρόεδρε, όσον αφορά την πολιτική κατάσταση στην Τουρκία. Αυτή είναι η εκτίμησή μου για το εσωτερικό πρόβλημα. Ο Τσακλαγιαγκίλ επιθυμεί διευθέτηση. Ο Ντεμιρέλ, βασικά επιθυμεί λύση, αλλά φοβάται πάρα πολύ ότι ο Ερμπακάν θα σπάσει τον συνασπισμό του εάν προχωρήσει προς την λύση. Είπα στον Πρόεδρο, κύριε Πρωθυπουργέ, ότι είμαι έτοιμος να σχηματίσω κυβέρνηση στην Τουρκία επειδή μίλησα με όλους τους πολιτικούς. Είδα τους ηγέτες όλων των κομμάτων και τους ειπα ότι τώρα είναι η ώρα να επιλύσετε αυτό το πρόβλημα. Το κλειδί είναι ο Ετσεβίτ. Εάν αυτός και εσείς είσαστε οι πρωθυπουργοί και είχατε ασχοληθεί με το πρόβλημα, είμαι πεπεισμένος ότι θα είχε διευθετηθεί.Στην αντιπολίτευση, ο Ετσεβίτ, θα χρησιμοποιήσει αυτό το θέμα και θα προσπαθήσει να σπάσει τον συνασπισμό. Του μίλησα όταν ήμουν στην Αγκυρα. Τον γνωρίζω καλά. Ηταν μαθητής μου.

Καραμανλής: Γι’ αυτό εμείς οι Ελληνες είχαμε υποψιαστεί ότι είσασταν φιλότουρκος.

Κίσινγκερ: Ο Ντεμιρέλ φοβάται ότι θα χάσει την πλειοψηφία. Εάν είχε την δική σας πλειοψηφία (στη Βουλή) πιθανότατα θα υποστήριζε μία γρήγορη διευθέτηση. Αλλά ο Ντεμιρέλ χρειάζεται την αποκατάσταση της αμερικανικής βοήθειας ώστε να μπορεί να δείξει ότι πέτυχε κάτι. Για να τον βοηθήσουμε είμαστε έτοιμοι να ανακοινώσουμε δημόσια την θέση μας ενάντια σ’ αυτά που λέει ο Ετσεβίτ, ο οποίος μιλά για «ορθές συγκυρίες». Είπα ευθέως στον Ετσεβίτ ότι δεν πρέπει να εύχεται να λάβει την ευθύνη που άφησε αυτό το πρόβλημα άλυτο και προκάλεσε την δημιουργία αυτής της επικίνδυνης κατάστασης. Υπάρχουν δύο θέματα: Ο αυξανόμενος εθνικισμός εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών και η πολύχρονη αντιπάθεια εναντίον των Ελλήνων. Αλλά να μου επιτ΄ρεψετε να σας πω την εκτίμησή μου. Τώρα είναι η ώρα για να προχωρήσουμε γρήγορα σε διευθέτηση. Ηδη πείσαμε τους Τούρκους, ότι πρέπει να επιστρέψουν λίγο από το έδαφος (που κατέχουν) και δεύτερον ότι η κεντρική κυβέρνηση πρέπει να έχει λίγες εξουσίες. Δεν πιστεύουμε ότι μπορείτε να φτάσει στο 18% το ποσοστό του εδάφους (υπό τουρκική διοίκηση), παρά το γεγονός ότι αυτό που λέτε είναι δίκαιο. Αλλά πρέπει να υπάρξει μείωση (του εδάφους) που οι Τούρκοι τώρα κατέχουν. Δεν εξερευνήσαμε το θέμα των ποσοστών, αλλά πρέπει οποσδήποτε να είναι σημαντικό χαμηλότερο του 40%. Το πρόβλημα είναι ότι οι Τούρκοι έχουν τώρα άλλοθι για να μην πράξουν τίποτα λόγω του εμπάργκο. Ο Ντεμιρέλ τρέμει τον Ετσεβίτ.

Καραμανλής: Τα καταλαβαίνω όλα αυτά, αλλά αυτό που φαίνεται ότι λέτε είναι ότι λόγω αυτών των καταγέλαστων εσωτερικών προβλημάτων, πρέπει να πληρώσουμε εμείς οι Ελληνες. Αυτό είναι τρέλλα. Είναι παραλογισμός ότι εμείς πρέπει να πληρώσουμε τον εκβιασμό (της Τουρκίας). Τώρα, να μου επιτρέψετε να μιλήσω για το θέμα της βοήθειας. Γνωρίζω ότι το συζητήσατε με πλάγιο τρόπο, με τον υπουργό Εξωτερικών Η βοήθεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δύο τρόπους. Πρώτον, ως απειλή...

Κίσιγκερ: Ναι, αυτός θα ήταν ο καλύτερος τρόπος.

Καραμανλής: ‘Η κόβεις την βοήθεια καιλες ότι θα την επαναλάβεις όταν σημειωθεί λογική πρόοδος. Προσπαθήσαμε το πρώτο για μήνες και δεν πετύχαμε κανένα αποτέλεσμα. Τώρα προσπαθούμε το δεύτερο και μέχρι τώρα δεν έχουμε αποτελέσματα. Οι Τούρκοι δεν δρουν με καλή τη πίστη. Είναι παράλογοι. Εγώ δεν έχω πάρει έση. Εάν έπρεπε να πω κάτι δημόσια, θα πρέπει να απορρίψω την αποκατάσταση της βοήθειας (στην Τουρκία) ώστε να είμαι στην ίδια γραμμή με την κοινή γνώμη στην χώρα μου. Δεν μπορούμε να φωνάζουμε από την οροφή των κτιρίων ότι θέλουμε αποκατάσταση της βοήθειας προς την Τουρκία. Παρά το γεγονός ότι πιέζομαι, δεν έκανα καμία δημόσια ανακοίνωση.

Πρόεδρος: Αντιλαμβάνομαι την θέση σας απόλυτα αλλά πρέπει να έχουμε αλλαγή σ’αυτό το θέμα. Είναι ελάχιστη ή μηδενική η ευκαιρία να επιτύχουμε πρόοδο στις συνομιλίες όσο διαρκεί το εμπάργκο. Ιστορικά, όπως γνωρίζετε, έχω δώσει όλη μου την υποστήριξη για να έχουμε στενές ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Εχω προσωπικά αισθήματα για την ιστορία και το μέλλον της Ελλάδας και σας υποστηρίζω. Αλλά, εάν δεν επιτύχουμε λύση σ’ αυτό το πρόβλημα, θα δυσκολέψει όλες τις αποστολές μας. Εχω κάνει τα μέγιστα για να αλλάξουν την γνώμη τους οι Ελληνοαμερικανοί. Μόλις αρθεί το εμπάργκο, μπορώ με σύνεση να χειριστώ τον χρόνο και το μέγεθος της βοήθειας που θα δοθεί στην Τουρκία. Αλλά, οι Τούρκοι δεν θα προχωρήσουν μέχρις ότου αρθεί το εμπάργκο. Θα περιπλέξει το θέμα των βάσεων και την ασφάλεια της Δύσης. Ελπίζω ότι οι συνομιλίες μπορεί να ειδωθούν (υπό το πρίσμα) ότι γίνεται πρόοδος ώστε να αναγκαστεί το Κογκρέσο να κινηθεί. Σέβομαι την θέση που λάβατε δημόσια.

ΚΑΝΕΤΕ ΜΙΑ ΚΙΝΗΣΗ ...

Καραμανλής: Καταλαβαίνω. Δεν θα ήθελα να αναμειχθώ στις εσωτερικές πολιτικές υποθέσεις των ΗΠΑ. Ακόμα και αν αρθεί το εμπάργκο, δεν πιστεύω ότι οι Τούρκοι θα είναι περισσότερο λογικοί. Θα συνεχιστούν οι εσωτερικές τους δυσκολίες. Συνεώς το πρόβλημα δεν θα είναι διαφορετικό.

Κίσιγκερ: Συμφωνώ μαζί σας ότι ότι εάν επαναληφθεί η βοήθεια, θα είναι δύσκολο να επιτύχουμε διευθέτηση, αλλά εάν (δεν αρθεί), θα είναι αδύνατον. Επίσης, να μου επιτρέψετε να υπογραμμίσω όσα είπε ο πρόεδρος, ότι εάν επαναληφθεί η βοήθεια, η κυβέρνηση μπορεί να περιορίσει την χορηγία της (ο κ. Μπίτσιος εξηγεί στα ελληνικά). Ακόμα και με την άρση του εμπάργκο, θα είναι πάρα πολύ δύσκολο να επιτύχουμε λύση, αλλά τώρα οι Τούρκοι έχουν άλλοθι και δεν αισθάνονται πίεση. Επιθυμούμε να σας διαβεβαιώσουμε για την ειθυμία μας να είμαστε υποβοηθητικοί και αναγνωρίζουμε ότι η μόνη λύση είναι να αναγκάσουμε τους Τούρκους να βρουν λύσεις.

Πρόεδρος: Εάν το εμπάργκο (ποιυ επέβαλε το Κογκρέσο) αρθεί, τότε άστε το θέμα σε μένα. Εχω την ευελιξία (κινήσεων). Θα αποφασίσει η Εκτελεστική Εξουσία.

Κίσιγκερ: Αυτός ο τύπος ο Ερμπακάν είναι τρελλός. Ανήκει στην αρμοδιότητα των ψυχιάτρων. Θα κάνει κάτι για να προσπαθήσει να εμποδίσει τις συνομιλίες. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να ουδετεροποιήσουμε τον Ετσεβίτ. Χωρίς τον Ετσεβίτ, δεν είναι πιθανή μία διευθέτηση.

Καραμανλής: Είναι απογοητευτικό το συμπέρασμα σας. Αντί να ζητήσετε υποχωρήσεις από την Τουρκία, μου φαίνεται πως ρωτάτε γιατί να μην πληρώσουν οι Ελληνες...

Κίσινγκερ: Οι Τούρκοι πρέπει να εγκαταλείψουν τρία πράγματα: Πρώτον, έδαφος, δεύτερον, ομοσπονδιακή κυβέρνηση με πραγματικές εξουσίες, και τρίτον, μερικοί πρόσφυγες να επιστρέψουν. Δεν υπάρχουν υποχωρήσεις από τους Ελληνες σ’ αυτά τα θέματα.

Καραμανλής: Δεν βλέπω πολύ φως. Σε κάθε περίπτωση, θα δω τον Ντεμιρέλ το Σάββατο. Θα έχω μία λύση σύντομα και εάν δεν είναι έντιμη και δίκαιη λύση, δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη ειρήνη στην Κύπρο. Αγοράζουμε προβλήματα για το μέλλον.

Κίσινγκερ: Δεν είναι προς το συμφέρον μας να κάνουμε οτιδήποτε που θα αδυνατίσει τον πρωθυπιυργό.

Καραμανλής: Ούτε εγώ επιθυμώ να αδυνατίσει η θέση μου. Εάν η λύση είναι άδικη, δεν είναι βιώσιμη. Πρέπει να το γνωρίζετε από την ιστορία.

Κίσινγκερ: Τι πρέπει να πούμε στους Τούρκους;

Καραμανλής: Είναι δύσκολο να (σας) πω. Σας είπα είπα πως βλέπω την κατάσταση και πιθανότατα εσείς και ο υπουργός των Εξωτερικών (Δημ. Μπίτσιος), μπορείτε να συζητήσετε αυτό το θέμα περαιτέρω.

Πρόεδρος: Σίγουρα δεν υπερασπιζόμαστε μία άδικη λύση, αλλά είναι χειρότερη η συνέχιση του προβλήματος. Υποστηρίζουμε μία έντιμη λύση αλλά θα εκτιμούσαμε πάρα πολύ εάν μπορούσατε να μας υποδείξετε πως μπορούμε να είμαστε υποβοηθητικοί. Μία εισήγηση για το τι θα πούμε. Και με ευχαρίστηση θα το κάνουμε. Αυτό εξυπηρετεί τα κοινά μας δυτικά συμφέροντα.

Καραμανλής: Είναι μία υπόθεση κατά την οποία οι δύο πλευρές έχουν δυσκολίες και ένας τρίτος δίνει συμβουλή σε λάθος κατεύθυνση. Οι Τούρκοι διέπραξαν ατόπημα. Επομένως, οι Τούρκοι, για ηθικούς και πολιτικούς λόγους, πρέπει να δώσουν πρόταση. Αυτοί πρέπει να πιεστούν. Είμαστε έτοιμοι να υποστηρίξουμε τα συμφέροντά μας και θα πολεμήσουμε εάν πρέπει. Πρόκειται για θέμα εθνικής υπερηφάνειας, αλλά προσπαθώ να το αποτρέψω. Για πόσο καιρό θα νοιώθουμε ταπεινωμένοι; Υπάρχει πίεση για δράση. Προσπαθώ να είμαι μετριοπαθής για να διευκολύνω την λύση. Ρωτείστε τους Τούρκους ποιές είναι οι προθέσεις τους. Εάν έχουμε πόλεμο, οι Τούρκοι θα είναι τα πρώτα θύματα διότι θα ανοίξουν δίοδο στους Σοβιετικούς. Δεν θα υποκύψουμε στους εκβιασμούς της Τουρκίας. Οταν ένας λαός αισθάνεται ταπεινωμένος, και ενώ ο στρατός είναι φιλοκαραμανλικός, άρχισε να ακούγεται μία κριτική. Ισως εξαναγκαστώ να αναθεωρήσω τις πολιτικές της πατρίδας μου. Το πιό υποβοηθητικό πράγμα που μπορείτε να κάνετε, είναι να πείτε στους Τούρκους όσα είπατε σε εμάς, αλλά πέστε το δημόσια, ότι οι ΗΠΑ δεν θα ανεχθούν στρατιωτική ενέργεια.

Κίσινγκερ: Ηδη, το είπαμε ιδιωτικά. Εάν υπάρξει οποιαδήποτε κίνηση στο Αιγαίο, θα υπάρξει και κάθετη αμερικανική αντίσταση.

Καραμανλής: Οι Τούρκοι κινήθηκαν στην Κύπρο ως εγγυητές. Και εμείς είμαστε εγγυήτρια δύναμη και έχω κάθε δικαίωμα και στείλω στρατεύματα εκεί. Πρέπει να πείτε δημόσια ότι δεν θα επιτρέψετε καμία ενέργεια που θα οδηγήσει σε πόλεμο. Πρέπει να πείτε δημόσια ότι θα βοήθησετε να αποτραπεί ο πόλεμος. Αυτό θα κάνει τους Τούρκους πιό λογικούς.

Πρόεδρος: Είμαστε εναντίον κάθε στρατιωτικής επιχείρησης και θα κάνουμε την μέγιστη προσπάθεια να αποφύγουμε τον πόλεμο. Θα εργαστούμε για να αποφύγουμε τέτοια κατάσταση, αλλά εάν δεν έχω την δυνατότητα να πιέσω την Τουρκία, τότε πρέπει να αρθεί το εμπάργκο. Είμαι πεπεισμένος ότι εάν αρθούν οι περιορισμοί θα βοηθήσει τις συνομιλίες. Είμαστε εναντίον στρατιωτικής επιχείρησης στο Αιγαίο. Αυτή είναι η θέση μας. Υπάρχει ένα ερωτηματικό για το κατά πόσον πρέπει να το πούμε δημόσια, αλλά η πολιτική είναι ξεκάθαρη και θα εναντιωθούμε σε στρατιωτική ενέργεια είτε από την Τουρκία, είτε από άλλο μέρος. Είναι η ίδια θέση που λάβαμε για την Μέση Ανατολή, όπου και εκεί είμαστε εναντίον στρατιωτικής ενέργειας. Πιστεύουμε ότι το αδιέξοδο οδηγεί στον πειρασμό της χρήσης όπλων.

Καραμανλής: Τί πρέπει να κάνουμε; Από την εμπειρία μου, θα σας δώσω μία συμβουλή για το τί θα μπορούσατε να κάνετε για να δημιουργήσετε ελπίδα, αλλά εσείς θα πρέπει να λάβετε την τελική απόφαση. Εάν πείτε κάτι δημόσια, δεν (πρέπει) να προκαλέσει αντίδραση, αλλά αντίθετα να δημιουργήσει καλύτερο κλίμα. Θα καλεί για μετριοπάθεια και επίσης θα δηλώνετε ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν σε καμία πλευρά να αναλάβει στρατιωτική δράση.

Κίσινγκερ: Θα ενημερώσω τους δημοσιογράφους. Ισως θα πρέπει να «φυτέψουμε» μία ερώτηση και μπορώ να απαντήσω σύμφωνα με την γραμμή την οποία εισηγήθηκε ο πρωθυπουργός.

Καραμανλής: Για να αποφύγουμε κάθε παρεξήγηση, να μου επιτρέψετε να μιλήσω με κάθε ειλικρίνεια και ευθύτητα. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να κρύβω τις σκέψεις μου και να αποφεύγω την ουσία. Αυτό που εισηγούμαι δεν είναι για να προστατεύσω την Ελλάδα. Οταν φτάσουμε στο θέμα της προτασίας της Ελλάδας, θα προστατεύσω την Ελλάδα με δικές μας ενέργειες. Αλλά ζητώ (να κάνετε) μία τέτοια δήλωση, ώστε να γίνουν οι Τούρκοι πιό λογικοί.

Κίσινγκερ: Εάν υπάρξει κίνδυνος για πόλεμο, θα αντισταθούμε με κάθε τρόπο σε στρατιωτική ενέργεια.

Καραμανλής: Αυτό θα απαλλάξει τους Τούρκους από τις απειλές τους. Εάν οι Τούρκοι δράσουν με οποιονδήποτε τρόπο που θεωρεί προκλητικός, αυτό θα βοηθήσει.

Πρόεδρος: Νομίζω ότι μπορούμε να το χειριστούμε απαντώντας δημοσιογραφική ερώτηση, και ο υπουργός θα το πράξει αυτό.

Κίσινγκερ: Αυτό που θα πω είναι ότι είμαστε ισχυρά εναντίον στρατιωτικής ενέργειας από οποιονδήποτε πλευρά της διαμάχης.

Καραμανλής: ‘Η σε οποιαδήποτε ενέργεια που θα οδηγήσει σε επιδείνωση.

Πρόεδρος: Μπορούμε να απαντήσουμε με τον τρόπο αυτό. Αυτό, ελπίζω ότι θα είναι υποβοηθητικό. Μπορούμε να το κάνουμε ξακάθαρο, όπως το πράξαμε για τη Μέση Ανατολή.

Καραμανλής: Να μου επιτρέψετε να σας εξηγήσω την συμπεριφορά μας όσον αφορά το ΝΑΤΟ. Εξαναγκαστήκαμε να αποχωρήσουμε από το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας. Δεν μας πρόσφερε ικανοποίηση όταν το κάναμε. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος. Μπορούμε να το αλλάξουμε αυτό, όταν αποσυρθούν οι λόγοι για την ενέργειά μας αυτή. Οι λόγοι πρέπει να αρθούν. Εάν επιστρέψω στο στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας πριν την λύση του προβλήματος και αργότερα υπάρξει διαμάχη, τι θα σμβεί στην Συμμαχία. Πρώτα, πρέπει να αποκαστήσουμε την ομαλότητα. Εξήγησα τα προβλήματα. Δεν σας είπα πως θα μπορούσαν να διακανονιστούν αλλά ελπίζουμε ότι θα κάνετε το καλύτερο.

Πρόεδρος: Θέλουμε να επιστρέψει η Ελλάδα στην Συμαχία.

Καραμανλής: Είμαι υπέρ της Συμμαχίας. Είμαι ο πιό δυτικόφιλος πολιτικός στην χώρα μου.

Κίσινγκερ: Πάντα θαυμάζαμε την υψηλή πολιτική σας δεινότητα.

Καραμανλής: Αυτό ήταν επιβλαβές για την πολιτική μου τύχη.

Πρόεδρος: Εάν μπορούμε να βοηθήσουμε, θα κάνουμε ότι μπορούμε. Θα κάνουμε τα πάντα. Θέλουμε να επιλυθεί το Κυπριακό πρόβλημα και επιθυμούμε να επιστρέψουν οι Ελληνες στο ΝΑΤΟ.